1. Một số đặc điểm văn hoá và sự chuyển đổi trong ứng xử văn hoá nhà chung cư tại TP.HCM
Mang những đặc điểm văn hoá cộng đồng người Việt, người Sài Gòn đã dung nạp, tiếp nhận tất cả các yếu tố văn hóa khác nhau: Phong tục tập quán, tín ngưỡng tôn giáo, tiếng nói, ẩm thực, trang phục… Và quan trọng là Sài Gòn không làm thay đổi những nét văn hóa riêng của từng cộng đồng người, vẫn nuôi dưỡng tất cả để tạo nên sự phong phú đa dạng của văn hóa Sài Gòn. Người Sài Gòn có tính thực tế cao nhưng không bị chuyển thành sự tư lợi, mà ngược lại đó là cơ sở cho tính cộng đồng cao, việc xã hội, “việc nghĩa” được coi là “chuyện bình thường”. Vì vậy, người Sài Gòn dễ dàng chia sẻ, đùm bọc người tứ xứ nhập cư.
Quan hệ cộng đồng, hàng xóm láng giềng “tối lửa tắt đèn có nhau”, trẻ con của các gia đình có thể vui chơi với nhau cũng là những đặc điểm văn hoá khá tích cực trong văn hoá người Việt nói chung và tại TP.HCM nói riêng.
Các đặc điểm văn hoá này vừa mang tính tích cực nhưng cũng tồn tại nhiều hạn chế trong văn hoá ứng xử tại CCCT TP.HCM. Cư dân sống ở các tòa nhà chung cư đến từ nhiều vùng miền khác nhau, có xuất phát điểm, trình độ học vấn, địa vị xã hội khác nhau. Khi ở nhà riêng lẻ, người dân sống vốn quen với lối sống cá nhân, nay chuyển sang một cộng đồng gồm nhiều gia đình chung một hành lang, chung một toà tháp, họ vẫn còn nhiều cư xử khá tuỳ tiện, ảnh hưởng đến cộng đồng xung quanh.
Hầu hết các CCCT đều có nội quy riêng do Ban quản lý vận hành đề xuất và Hội nghị cư dân biểu quyết thông qua, nhưng thực tế không phải cư dân nào cũng có ý thức chấp hành.
2. Kết quả khảo sát các vấn đề về văn hoá và ứng xử cộng đồng trong CCCT tại TP.HCM
Trong khuôn khổ bài viết, chúng tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến của cư dân sống tại chung cư. Đối tượng khảo sát là cư dân các khu chung cư hạng A và B tại TP.HCM, trong đó có 80% là các chung cư do các đơn vị quản lý uy tín đang quản lý vận hành. Đối với các chung cư, tác giả tổng hợp từ các phiếu lấy ý kiến cư dân và phỏng vấn người dân. Đối với các chung cư còn lại do tác giả tự phỏng vấn và khảo sát. Trong phạm vi bài viết, tác giả chỉ trình bày nội dung chủ yếu và các kết quả chính đạt được theo chủ đề của bài viết:
Thiết kế không gian tiện ích công cộng và văn hoá ứng xử trong CCCT tại TP.HCM
Các vấn đề chủ yếu được khảo sát và lấy ý kiến của người dân:
– Chất lượng của các không gian công cộng thông thường – các diện tích sử dụng chung;
– Quan hệ giao tiếp giữa các căn hộ cùng hành lang – sảnh các tầng;
– Khả năng giao tiếp với các cư dân khác không cùng chung tầng;
– Mức độ thường xuyên sử dụng các không gian tiện ích công cộng trong nhà và ngoài trời;
– Ý thức của cư dân trong việc sử dụng các khu vực – diện tích sử dụng chung;
Với khoảng 200 ý kiến của cư dân trong 15 chung cư cao tầng tại TP.HCM, các kết quả khảo sát như sau:
- Về tần suất tham gia các hoạt động tại các không gian tiện ích công cộng ngoài trời, trong nhà và tần suất giao tiếp với hàng xóm: Có thể thấy mối quan hệ giữa tần suất các hoạt động này với mức phí quản lý vận hành, hay nói một cách khác là mức độ đầu tư không gian tiện tích công cộng. Với các chung cư có mức độ đầu tư thấp, các không gian tiện tích công cộng chỉ được đầu tư tối thiểu, hầu như không có không gian ngoài trời, không gian công cộng trong nhà khá đơn điệu, xu hướng thu nhập bình quân không cao, cư dân có xu hướng gặp gỡ nhau nhiều hơn.
Với các chung cư có mức đầu tư cao, chi phí quản lý vận hành lớn, có nhiều không gian tiện ích công cộng trong và ngoài trời nên xu hướng sử dụng tăng lên, nhưng ngược lại tần suất giao tiếp giảm xuống, người dân có xu hướng sống khép kín hơn. - Về chất lượng các không gian tiện tích công cộng, ý kiến của người dân cho rằng chất lượng của các không gian tiện ích công cộng phụ thuộc vào các yếu tố: Mức độ đầu tư (diện tích, giá thành, mức phí quản lý), các tiện ích bên trong (trang thiết bị…), năng lực của đơn vị quản lý vận hành (thông quan việc ban hành các nội quy và giám sát quản lý các khu vực công cộng) và ý thức người dân. Chất lượng các không gian tiện ích công cộng cũng quyết định tần suất người dân tham gia, rất nhiều người dân đều khẳng định là việc tham gia các hoạt động cộng đồng phụ thuộc nhiều vào chất lượng không gian được thiết kế và đầu tư. Nhưng cũng có nhiều ý kiến cho rằng: Ý thức của người dân khi tham gia các không gian công cộng cũng quyết định việc khuyến khích các cư dân khác tham gia. Ví dụ, rất nhiều cư dân muốn cho con chơi trong sân chơi trẻ em, nhưng nếu có những nhóm trẻ không được kiểm soát tốt, không đảm bảo an toàn cho những trẻ còn lại thì cha mẹ có xu hướng không cho con mình tiếp tục chơi.
- Về ý thức của cư dân sống trong chung cư, phần lớn ý kiến đều cho rằng có rất nhiều vấn đề cần phải lưu ý. Không có số liệu rõ ràng chứng minh các vấn đề ý thức cư dân có mối tương quan với thu nhập. Cả hai loại hình chung cư thu nhập trung bình và chung cư thu nhập cao đều có những vấn đề riêng về ý thức người dân và ứng xử cộng đồng. Hầu hết đều là việc ứng xử tuỳ tiện, thiếu tôn trọng cư dân xung quanh, vấn đề về đa văn hoá, nhiều thành phần kinh tế, nhiều thế hệ, nhiều chung cư còn có nhiều khách thuê nước ngoài… gây ra những khác biệt về ứng xử. Nhiều vấn đề về ý thức đã được nêu ra từ việc chen lấn vào thang máy, không dọn dẹp đồ dùng, không tắt đèn sau khi sử dụng thư viện, đồ chơi trẻ em trong phòng chơi, để xe mất trật tự trong khu vực đậu xe, lấn chiếm hành lang, cầu thang để các vật dụng riêng… đến trang phục tại không gian công cộng, hồ bơi…
Tóm lại, trong phạm vi bài viết này, người viết chỉ trình bày sơ lược một số điểm chính về văn hoá ứng xử trong các không gian tiện ích công cộng của CCCT và đề xuất một vài giải pháp nhằm tăng cường ý thức cộng đồng và văn hoá ứng xử trong thiết kế các không gian công cộng.
Các đề xuất và kiến nghị trong giải pháp thiết kế không gian tiện ích công cộng.
Bên cạnh việc vận động và tuyên truyền nâng cao ý thức của người dân thực hiện tốt các nội quy của chung cư. Nhiều giải pháp rất hữu hiệu có thể xuất phát từ ngay giai đoạn thiết kế nhà thiết kế và chủ đầu tư cần quan tâm.
Các giải pháp bố trí mặt bằng và tổ chức không gian:
– Bố trí tách biệt các không gian công cộng và không gian riêng tư là một nguyên tắc cơ bản trong tổ chức không gian. Tránh việc tiếp cận trực tiếp giữa các căn hộ (cửa chính, cửa sổ, ban công… ) với các không gian tiện ích công cộng;
– Bố trí tách biệt sảnh chính vào nhà và lối vào của các chức năng khác, nếu là các chung cư phức hợp thì chủ đầu tư bắt buộc phải tổ chức những lối tiếp cận – sảnh riêng cho từng hoạt động, đặc biệt phải tách rời các tầng ở và các tầng thương mại – dịch vụ;
– Các không gian tiện ích công cộng trong nhà và ngoài trời cần tổ chức ở các khu vực dễ dàng tiếp cận: Tầng trệt, hoặc các khu nhà tầng thấp, bố trí kết nối trực tiếp với sảnh chính, không gian ngoài trời, không bố trí xen kẽ các khu vực căn hộ giữa khu vực không gian công cộng;
– Việc bố trí các không gian sử dụng chung như cầu thang, hành lang, bãi đậu xe, bên cạnh việc đáp ứng đủ các diện tích theo quy chuẩn – tiêu chuẩn còn cần quan tâm hơn đến việc tăng cường ý thức và văn hoá ứng xử của cư dân. Các không gian cầu thang và hành lang cần tổ chức tiếp cận trực tiếp, kết nối với sảnh chính và cửa vào căn hộ, tránh những hành lang dài, ngoằn nghoèo, tạo ra những góc không gian khuất.
Các tiện tích và trang thiết bị
– Các tiện ích và trang thiết bị có vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu của cư dân chung cư, nhưng cũng có ý nghĩa trong việc định hướng sử dụng và tăng cường ý thức cộng đồng của người dân. Các chi tiết như ghế ngồi, ghế ngoài trời, khu vực rửa tay, bếp nướng thức ăn ngoài trời, lối đi cho người tàn tật… đều cần lựa chọn thiết bị và vật liệu phù hợp;
– Khu vực sân chơi hoặc phòng chơi trẻ em cần bố trí vị trí ngồi cho bố mẹ, trong khu vực này cần bố trí thiết bị vệ sinh phù hợp với trẻ em;
– Các chi tiết nhỏ trong thiết kế cần quan tâm như: Vị trí đặt thảm thấm nước từ khu vực hồ bơi ra sảnh chung; khu vực chống trượt…
– Các phòng sinh hoạt chung nếu có điều kiện nên lắp đặt thiết bị cảm ứng điện để có thể ngắt nguồn khi người sử dụng rời khỏi phòng.
Hệ thống giám sát an ninh – an toàn và hệ thống chỉ dẫn
– Các khu vực phòng rác, phòng kỹ thuật, cầu thang thoát hiểm, bãi đậu xe cần bố trí hệ thống giám sát an ninh – an toàn.
– Các nội quy và hướng dẫn sử dụng các khu vực tiện ích công cộng luôn được giới thiệu và đặt tại các vị trí công cộng: bản chỉ dẫn, nội quy, bản hướng dẫn sử dụng…
Sân chơi cho trẻ em bao gồm cả quán nước, quán xôi
Tóm lại, xu hướng chuyển đổi từ nhà riêng lẻ sang nhà chung cư đã mang rất nhiều cư dân có thói quen ứng xử khác nhau đến sống chung với nhau. Thậm chí thành phần cư dân rất khác biệt nhau về độ tuổi, sắc tộc, xuất thân, học thức,… Vì vậy, môi trường văn hoá ứng xử trong chung cư rất phức tạp. Tuỳ thuộc vào các điều kiện (Mức độ thu nhập, đầu tư tiện ích của chủ đầu tư, nội quy của chung cư, năng lực của đơn vị quản lý vận hành…) mà có thể môi trường văn hoá trong chung cư trở nên tích cực hoặc rất tiêu cực.
Xây dựng môi trường văn hoá và nâng cao ý thức cộng đồng trong chung cư cao tầng là trách nhiệm chung của tất cả mọi người, từ cơ quan quản lý, chủ đầu tư, đơn vị thiết kế, đơn vị quản lý vận hành và toàn thể cư dân toà nhà. Tuy vậy, đứng dưới góc độ của nhà thiết kế, vẫn có nhiều giải pháp cần được người thiết kế quan tâm ngay từ đầu để có thể góp phần định hướng môi trường văn hoá và ứng xử cộng đồng trong nhà chung cư hiện nay, tại TP.HCM nói riêng và các đô thị lớn ở Việt Nam nói chung. Hay nói một cách khác, chính những giải pháp thiết kế từ bên đầu đã có thể góp phần xây dựng văn hoá cộng đồng và môi trường văn minh trong chung cư.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Thị Thanh Hà, 2015. Luận văn thạc sỹ “ Văn hoá chung cư ở Việt Nam – Trường hợp Hà Nội và Tp.HCM” – Đại học Khoa học Xã hội Tp.HCM.
2. Lê Anh Đức, 2016. Kết quả khảo sát về mức độ hài lòng của cư dân chung cư tại Tp.HCM về môi trường ứng xử văn hoá.
TS. Lê Anh Đức, ThS. Đỗ Nguyễn Anh Thư
